پیشرفت ها و دستاوردهای علمی و فناوری پس از انقلاب اسلامی در سال های دهه ۷۰ شمسی آغاز شد و به سرعت پیشرفت های قابل ملاحظه ای در این زمینه دیده شد.

پیش از آن به دلیل وقوع جنگ تحمیلی، دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی سعی در علم آموزی و دانش اندوزی داشتند و به ندرت خبر علمی ویژه ای به گوش می رسید. اما از دهه ۷۰ به بعد با سرعت گرفتن تحقیق و پژوهش در کشور، رشد علم در ایران شدت یافت به طوری که بر اساس گزارش رتبه بندی های علمی دنیا، ایران ۱۱ برابر سرعت متوسط رشد علمی در جهان رشد داشته است.

در حال حاضر تنها در کشور بیش از ۷۵۰ مرکز تحقیقاتی، پژوهشکده و پژوهشگاه وابسته به دانشگاهها و دستگاه های اجرایی وجود دارد که با وجود محققان و اساتید توانسته سهم عمده ای را در جهش علمی و فناوری ایران داشته باشد.

ایران پس از انقلاب اسلامی در حال حاضر در جایگاه دوازدهم علم جهان قرار گرفته است که در این گزارش اشاره مختصری به دستاوردهای شاخص حوزه علم و فناوری می شود.

در حالی که در سال ۵۶ تعداد ۸ هزار پزشک ایرانی به مردم خدمت می کردند در حال حاضر حدود ۱۱۰ هزار پزشک وجود دارند که این تعداد علاوه بر بی نیاز کردن مردم از خروج از کشور برای نیازهای درمانی و جراحی، جدیدترین تکنیک های پزشکی و جراحی و سلامت را پیش روی مردم قرار داده است.

 پیشرفت های دارویی و کشف و تولید داروهای جدید و نوترکیب، پیشرفت در حوزه تخصص های جراحی و ابداع روش های جدید درمانی، ریشه کن کردن بعضی از بیماری ها، بهبود وضعیت درمانی، تاسیس و گسترش مراکز علمی- پژوهشی مورد نیاز جامعه را می توان از مهم ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در زمینه پزشکی دانست.

ایران در جایگاه سوم جهانی در زمینه پیوند سلول های بنیادی

دکتر اردشیر قوام زاده رییس مرکز تحقیقات هماتولو‍ژی، انکولوژی و پیوند سلول های بنیادی بیمارستان شریعتی با بیان اینکه سالانه بیش از ۴۰۰ پیوند سلول های بنیادی در بیمارستان شریعتی انجام می شود، گفت: ایران در جهان رتبه سوم پیوند این سلول ها را دارد. پیش از این تنها یک نفر می توانست پیوند سلول های بنیادی را آموزش دهد اما اکنون بیش از ۲۰۰ نفر در رشته خون و سرطان بالغین، همه مراکز در ایران را پوشش می دهند و هیچ استانی نیست که متخصص این رشته را نداشته باشد که این بزرگترین نعمت و موفقیتی است که ما داریم.

ساخت داروهای نو ترکیب در کشور

ایران مقام چهارم تولید داروهای نوترکیب را درسطح آسیا داراست و تاکنون ۱۴ دارو از این نوع در کشور تولید شده است. داروی نوترکیب به طور عمده در درمان بیماری های صعب العلاج مانند سرطان ها، برخی بیماری های ویروسی،MS، هموفیلی به کار گرفته می شود.

تولید چهار ماده اولیه دارویی برای ساخت داروهای جدید فشار خون ریوی ، ساخت داروهای درمان مشكلات انعقادی و ساخت داروهای شیمی درمانی، ساخت و تولید نخستین نانوداروی تزریقی ضدسرطان با نام تجاری «سینا دوکسوزوم» قابل استفاده در انواع سرطان ناحیه شکمی، تولید داخلی داروی «لووفلوکساسین» برای درمان بیماری های عفونی، تولید داروي ضد سرطان «پكلي تاكسل» براي درمان انواع سرطان هاي ريه، پوست، تخمدان و سينه، داروی ضد سرطان «دوکسوروبیسین» با فناوری نانو، داروی «سترورليكس استات» برای درمان نازایی، ‌داروهای نو ترکیبی برای بیماران ام اس (با عنوان‌‌ ‌سینووکس)، بیماران خاص (با عنوان اینترفرون بتا، گاما و آلفا) و مبتلایان به هپاتیتc ‌‌(با‌ ‌عنوان اینترفرون پگنیله) تنها نمونه ای از تلاش محققان هستند.

این در حالی است که در سال ۵۷ تنها ۲۵ درصد داروهای کشور از داخل تامین می شد اما این رقم اکنون به بیش از ۹۵ درصد رسیده و بیش از ۱۲۰۰ قلم دارویی در کشور تولید می شود.

ترمیم ضایعات نخاعی به کمک سلول های شوان

ترمیم ضایعات نخاعی به کمک سلول های شوان یکی دیگر از افتخارات بخش پزشکی بوده است. محققان امیدوارند با افزایش اثربخشی روش سلول درمانی در درمان ضایعات نخاعی، در آینده نه چندان دور این روش را به عنوان یک روش درمانی روتین برای درمان بیماران به کار بگیرند.

دکتر هوشنگ صابری متخصص مغز و اعصاب دانشگاه علوم پزشکی تهران و مجری طرح درمان ضایعات نخاعی با تزریق سلول های شوان در این باره گفت: درمان ضایعات نخاعی با تزریق سلول های شوان، در سال ۸۵ وارد فاز انسانی شد و به نتایج بسیار خوبی دست پیدا کرد. سلول های شوان نوعی از سلول های دستگاه عصبی هستند که رشته های عصبی محیطی را می پوشانند، در حقیقت میلین رشته های عصبی محیطی توسط این سلول ها ساخته می شود.

ساخت دو داروی مهم برای ایدز و دیابت

ساخت دارویی آیمود برای تقویت سیستم ایمنی و درمان علائم بیماری ایدز و همچنین ساخت داروی آنژی پارس برای ترمیم زخم دیابت از دیگر دستاوردهای دانشمندان ایرانی است که حاصل تلاش ۱۵ مرکز تحقیقاتی در داخل کشور و برخی محققان خارج از کشور بوده که پس از چندین سال تحقیق تولید شد.

یکی دیگر از نکات مهم در مورد داروی ایرانی ایدز یا همان آیمود، اساس گیاهی آن است. این دارو از سه گیاه و دو ماده شیمیایی که اثر آن‌ها در تقویت سیستم ایمنی بدن به اثبات رسیده، ساخته شده است. هم چنین گیاهان به کار رفته در این دارو پیش از این هم در طب سنتی ایران و جهان کاربرد داشته، اما تاثیر جدید آن‌ها در این دارو برای نخستین بار شناخته شده است.

آنژی پارس نیز یک داروی گیاهی است که توسط متخصصین ایرانی و پس از ۷ سال تلاش تولید شد. این دارو براي درمان درصدی از زخم هاي پاي ديابتي كه هيچ درماني ندارند، بکار رفته است و زخم پاي ۷۰ درصد بيماراني كه اين دارو بر روي آنها آزمايش شد بهبود يافت و ۲۵ درصد بيماران كاهش اندازه زخم در حد چشمگیری داشتند.

خطر قطع عضو نيز در كمين ۱۵ تا ۲۰ درصد مبتلايان به زخم پاي ديابتي است و سالانه يك ميليون نفر در دنيا به علت ابتلاي به ديابت قطع عضو مي‌شوند.

ورود به باشگاه فضایی ها با پرتاب ماهواره بومی و کپسول زیستی

جمهوری اسلامی ایران تنها کشور منطقه است که از توان بومی پرتاب و ساخت ماهواره دارای اهداف مختلف برخوردار است. ایران هشتمین کشور دنیا است که موفق شده به طور مستقل ماهواره پرتاب کند. ماهواره های امید، مصباح ۱، مصباح ۲، سینا، طلوع، رصد، نوید و فجر تاکنون در مسیر تولید، پرتاب یا بهره برداری قرار گرفته اند.

کاوشگر پیشگام هفتمین کاوشگر تحقیقاتی ایران بود که با استفاده از موشک تغییر یافته در بهمن ۹۱ یک میمون ماده سه ساله از گونه رزوس را در سفری ۱۶ دقیقه‌ ای از پایگاه فضایی سمنان به ماموریت زیرمداری ارسال کرد. این کاوشگر پس از طی مراحل پیش‌بینی شده و رسیدن به سرعت، شتاب و ارتفاع تا ۱۲۰ کیلومتری از سطح زمین، بار دیگر به زمین باز گشت و موجود زنده آن با موفقیت بازیابی شد. نام نخستین میمون فضانورد ایران «پیشگام» بود.

رتبه هفتم دنیا برای ایران در کشورهای تولید کننده علم نانو

بر اساس آمارهای موجود ایران ۴.۲۵ درصد از مقالات فناوری نانوی دنیا را به خود اختصاص داده و جایگاه هفتم این علم را در دنیا کسب کرده است. بیش از ۱۶۰۰ عضو هیات علمی و حدود ۲۰۰۰ محقق کارشناس ارشد و دکتری در زمینه فناوری نانو در دانشگاه‌های کشور مشغول به تحقیق و پژوهش هستند و بیش از ۳۵۰۰ پایان نامه تحصیلات تکمیلی در این زمینه انجام شده است.

اولین جرقه‌های توجه خاص کشورها و دولت‌ها به فناوری نانو در جهان زده می‌شود. تا قبل از این فقط در برخی مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی، آن هم به صورت پراکنده، تحقیقات در زمینه فناوری نانو انجام می‌شد. روز اول اسفند ۱۳۷۹ مرحوم دکتر ابتکار، مشاور رئیس جمهور وقت، در نامه‌ای به رئیس جمهور، مطرح شدن موضوعی جدید با عنوان فناوری نانو را به وی اطلاع می‌دهد. نامه به دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری ارجاع می‌شود و کارشناسان مسئول مطالعه و بررسی این موضوع می‌شوند. فعالیت ترویجی برای مخاطبان آغاز می شود و پس از تشکیل ستاد در سال ۸۲ وظایفی برای ستاد تعیین می‌شود.

در اولین آمارها مشخص می‌شود که ایران در سال ۲۰۰۰، با ۹ مقاله مرتبط با فناوری نانو در رتبه شصتم دنیا قرار داشته اما در حال حاضر رتبه هفتم دنیا را کسب کرده است.

ساخت چندین نوع از تجهیزات آزمایشگاهی ازجمله میکروسکپ STM، مغناظیس سنج و دستگاه کروماتوگرافی گازی، میکروسکپ STM علاوه بر مراکز تحقیقاتی داخلی، به کشور مالزی نیز صادر می‌شود، تصفیه آب با نانوفیلتراسیون، تولید انواع نانومواد از جمله فلزات و اکسیدهای فلزی، تولید نانولوله‌های کربنی در مقیاس بالا. روش تولید این ماده به صورت چندین پتنت بین‌المللی ثبت شده است؛ بخشی از این تولیدات هستند.

تولید انواع محصولات ضد باکتری با استفاده از نانومواد، ساخت دستگاه‌های تولید کننده‌ی الیاف نانومتری در انواع آزمایشگاهی، صنعتی و قابل حمل، تولید بتن مقاوم در برابر خوردگی با استفاده از افزودنی‌های نانومتری، تولید نانوفیلترهای تصفیه کننده هوا، در چندین نوع خانگی، صنعتی و قابل استفاده در خودرو، تولید لوله‌های پلیمری بدون صدا برای آب و فاضلاب، تولید بسته‌بندی‌های مواد غذایی و میوه با هدف افزایش عمر محصولات، تولید قطعات نانوکامپوزیتی برای استفاده در خودرو، تولید انواع لباس‌های ضد آب و ضد لک، تولید کاشی و سرامیک‌های ضد لک، تولید مواد تثبیت کننده شن و خاک، شیشه‌های کنترل کننده انرژی برای استفاده در ساختمان و روانکارهای مبتنی بر نانوذرات برای کاهش مصرف سوخت خودرو نیز بخش دیگری از محصولات نانویی ایرانی هستند.

درخشش ایران در بیوتکنولوژی به عنوان انقلاب دوم پزشکی

در اهمیت دانش سلول های بنیادی گفته می‌شود که بعد از بیوتکنولوژی انقلاب دوم در پزشکی محسوب می‌شود .این سلولها که در همه دوره‌های زندگی فرد یافت می‌شوند (در بزرگ سالان سلولهای بنیادی هر عضو تنها برای ترمیم همان عضو کاربرد دارند، اما در دوره جنینی سلولهای بنیادی قدرت تکثیری برای همه اعضا را دارند) می‌توانند نقش مهمی در التیام بیماری‌ها داشته باشند.

در این میان پژوهشگاه رویان به عنوان یکی از مراکز پیشرو که محصول نهاد انقلابی جهاددانشگاهی است توانست با تربیت نسل جدیدی از پژوهشگران در دهه سوم انقلاب در این عرصه گام های مهمی را بردارد. پژوهشکده رویان در سال ۸۰ با تلاش های مرحوم دکتر سعید کاظمی آشتیانی و همکارانش به عرصه تحقیقات سلول های بنیادی وارد شد که این تحقیقات در سال ۸۲ به نتیجه رسید و پژوهشکده رویان با تولید رده سول های بنیادی جنینی نام ایران را در بین ۱۰ کشور برتر دنیا که به این فناوری دست یافته اند قرار داد.

پژوهشگران رویان توانستند به موفقیت های مهمی در زمینه تولید حیوانات تراریخته در منطقه دست پیدا کنند. از جمله مزایای حیوانات تراریخته می توان به استفاده مستقیم یا غیر مستقیم از موجودات زنده، قسمتی از بدن و یا فرآورده‌های آنها در اشكال طبیعی یا تغییر یافته اشاره کرد. در واقع زیست فناوری تولید محصولات نوینی را كه قبلا از روش‌های دیگر امكان تولید آن وجود نداشته یا بسیار سخت و دشوار بوده را ممکن ساخته است.

درباره این موفقیت ها می توان به ترتیب به نخستین حیوان شبیه سازی شده خاورمیانه به نام «رویانا» در سال ۸۵، تولد دو گوساله «بنيانا» و «تامينا» و سه بزغاله شبیه سازی شده در سال ۸۸، تولد « حنا» اولین بزغاله تراریخته حاوی ژن تولید کننده فاکتور ۹ انعقادی خون انسان در سال ۸۸ و تولد اولین بزغاله تراریخته حاوی ژن Tissue Plasminogen Activator یا ((tPA ) انسانی در سال ۸۹ اشاره کرد.

از دیگر موفقیت های ایران در حوزه سلول های بنیادی می توان به پیوند سلول‌های بنیادی برای کمک به بیماران سکته قلبی، آسیب‌های قرنیه، ایسکمی اندام‌های تحتانی، ویتیلیگو و بهبود این بیماران اشاره کرد.

ایران رتبه نخست تولید واکسن در خاورمیانه

ایران از نظر تولید اکثر واکسن‌ها در خاورمیانه رتبه نخست را دارد و با تولید واکسن آنفلوآنزا، هپاتیت، هاری و MMRدر موسسه تحقیقاتی پاستور امکان تولید آن را در داخل کشور دارد. واکسن ب‌ث‌ژ یا مقابله با بیماری سل در منطقه خاورمیانه فقط در ایران تولید می‌شود. در گذشته سالانه میلیون‌ها دلار برای واردات واکسن و سرم خرج می‌شد، اما به همت پژوهشگران ایرانی این واکسن‌ و سرم‌ها‌ در ایران تولید شد.

رسوخ فناوری اطلاعات در ۴۵ هزار روستا

پوشش حدود ۹۹ درصد از مشترکان تلفن ثابت و ۶۲ درصد از مشترکان تلفن همراه در کشور، رسیدن به ۶۶ میلیون مشترک تلفن همراه و به روز رسانی دایری تلفن همراه در سراسر کشور، پوشش تلفن همراه در تمامی شهرها و ۴۵ هزار روستا و برخورداری از شبکه تلفن ثابت با ۲۹ میلیون مشترک بخشی از دستاوردهای حوزه فناوری اطلاعات در کشور محسوب می شود.

اکنون ۵۳ هزار روستا از ارتباط مخابراتی برخوردار هستند و ۱۰ هزار روستا نیز از خدمات ICT روستایی بهره مند شده اند که در کنار آن می توان به پوشش ۷۲ هزار کیلومتر از جاده های کشور به فناوری تلفن همراه نیز اشاره کرد.

وجود ۳۶.۹ میلیون کاربر اینترنت، ۳.۴ میلیون مشترک ADSL و ۴.۶ میلیون پورت منصوبه دیتا و برقرارسازی ارتباط رومینگ بین الملل با ۱۱۲ کشور و ۲۷۳ اپراتور تلفن همراه از دیگر دستاوردهای حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در ایران است.